Một năm trước, Đức ngừng vận hành ba nhà máy điện hạt nhân cuối cùng của đất nước này. Trong mắt những người quan sát từ bên ngoài nước Đức, việc quốc gia này từ chối ứng dụng điện hạt nhân đến mức cực đoan luôn là lựa chọn gây khó hiểu.
Giữa thời điểm biến đổi khí hậu đã và đang gây ra những hậu quả rất xấu cho cả con người lẫn môi trường, dẫn tới những lời kêu gọi từ bỏ nhiên liệu hóa thạch, rồi kết hợp với cả cuộc khủng hoảng năng lượng tại châu Âu, hệ quả của cuộc xung đột giữa Nga và Ukraine, việc Berlin tắt nhà máy điện hạt nhân trước cả khi họ từ bỏ điện than đã khiến không ít người lên án quyết định này.
Để hiểu quyết định này, có lẽ phải nhìn vào những biến đổi về mặt chính trị xã hội hậu thế chiến thứ II ở Đức. Chúng ta sẽ nhận ra một điều, những quan điểm tranh luận phản đối thứ năng lượng hạt nhân vì mục đích hòa bình còn có trước cả khi người Đức ngồi với nhau tranh luận về biến đổi khí hậu.
Năm 1971, Tây Đức xuất bản một cuốn sách, đặt cái tên gợi nhiều liên tưởng: “An bình bước vào thảm họa: Tài liệu về những nhà máy điện hạt nhân.” Cuốn sách này đã khiến hàng trăm nghìn người có đồng quan điểm, dẫn tới những cuộc biểu tình dữ dội ở thủ đô Tây Đức khi ấy là Bonn. Phong trào phản đối năng lượng hạt nhân lan tỏa ra cả nước, có rất nhiều người ủng hộ. Trước cả khi thảm họa hạt nhân ở nhà máy điện Chernobyl xảy ra vào năm 1986, tâm lý của người Đức đã quay lưng với điện hạt nhân rồi.
Giữa thời điểm biến đổi khí hậu đã và đang gây ra những hậu quả rất xấu cho cả con người lẫn môi trường, dẫn tới những lời kêu gọi từ bỏ nhiên liệu hóa thạch, rồi kết hợp với cả cuộc khủng hoảng năng lượng tại châu Âu, hệ quả của cuộc xung đột giữa Nga và Ukraine, việc Berlin tắt nhà máy điện hạt nhân trước cả khi họ từ bỏ điện than đã khiến không ít người lên án quyết định này.
Để hiểu quyết định này, có lẽ phải nhìn vào những biến đổi về mặt chính trị xã hội hậu thế chiến thứ II ở Đức. Chúng ta sẽ nhận ra một điều, những quan điểm tranh luận phản đối thứ năng lượng hạt nhân vì mục đích hòa bình còn có trước cả khi người Đức ngồi với nhau tranh luận về biến đổi khí hậu.
Năm 1971, Tây Đức xuất bản một cuốn sách, đặt cái tên gợi nhiều liên tưởng: “An bình bước vào thảm họa: Tài liệu về những nhà máy điện hạt nhân.” Cuốn sách này đã khiến hàng trăm nghìn người có đồng quan điểm, dẫn tới những cuộc biểu tình dữ dội ở thủ đô Tây Đức khi ấy là Bonn. Phong trào phản đối năng lượng hạt nhân lan tỏa ra cả nước, có rất nhiều người ủng hộ. Trước cả khi thảm họa hạt nhân ở nhà máy điện Chernobyl xảy ra vào năm 1986, tâm lý của người Đức đã quay lưng với điện hạt nhân rồi.
Đó là tổng hòa của rất nhiều tâm lý khác nhau: Đầu tiên là việc người dân Đức không tin vào chế độ kỹ trị, nơi giới cầm quyền chọn ra những người đưa ra quyết định dựa trên chuyên môn kĩ thuật và nền tảng của họ. Thứ hai là những lo ngại về an toàn, về tác động đối với môi trường và con người của công nghệ năng lượng hạt nhân. Thứ ba là những lo ngại về việc ứng dụng điện hạt nhân sẽ khiến cuộc chạy đua phát triển vũ khí hạt nhân phát triển theo. Và cuối cùng, có lẽ là sự phản đối của người dân Đức khi quyền lực và quyền quyết định được tập trung hóa, nhất là sau khi họ vừa thoát khỏi chế độ Đức Quốc xã.
Thay thế cho năng lượng hạt nhân, những nhà vận động chuyển qua ủng hộ và kêu gọi ứng dụng những dạng năng lượng tái tạo thay thế an toàn hơn, xanh hơn và dễ tiếp cận hơn như điện mặt trời hay điện gió, vin vào tiềm năng bền vững hơn, có sự tham gia của cả cộng đồng, từ đó cho người dân có thêm quyền quyết định.
Vấn đề nằm ở chỗ, việc ủng hộ và kêu gọi ứng dụng những dạng năng lượng tái tạo này không đề cập nhiều tới việc cắt giảm xả thải nhà kính, mà tập trung nhiều hơn vào những vấn đề liên quan tới chính trị xã hội nước Đức thời bấy giờ hơn.
Cuộc cách mạng năng lượng Energiewende
Khác biệt giữa nước Đức mấy chục năm về trước, với thời điểm hiện tại là quá lớn, khi có những phong trào như Fridays for Future của Greta Thunberg khởi xướng, đi kèm với đó là câu slogan “hãy lắng nghe những chuyên gia”. Thời thập niên 1970 và 1980, những nhà hoạt động thường chối bỏ những bằng chứng khoa học và những phân tích của các chuyên gia thời bấy giờ. Khi ấy các chuyên gia cho rằng điện hạt nhân được nhà nước quản lý sẽ là tương lai, còn những dạng năng lượng tái tạo khác phân phối rộng rãi tới tất cả mọi người có vẻ hơi viển vông.
Những sự phản đối điện hạt nhân, ủng hộ năng lượng tái tạo ban đầu là nguồn gốc để Đảng Xanh ở Đức thành lập năm 1980, tham gia chính quyền năm 1998 đến năm 2005, sau khi thành lập liên minh với đảng Dân chủ Xã hội Đức. Liên minh này cấm việc vận hành những lò phản ứng hạt nhân mới, cùng lúc lên kế hoạch tới năm 2022 sẽ dần đóng cửa những nhà máy điện và lò phản ứng đang vận hành. Những bộ luật mới kích thích sự phát triển của điện tái tạo được thông qua.
Quảng cáo
Hệ quả, năm 2000, tỷ lệ năng lượng tái tạo tiêu thụ trong lưới điện toàn nước Đức là 6.3%. Con số này năm 2023 là 51.8%.
Con số kể trên mô tả những sự đóng góp rất đáng kể của người dân Đức. Năm 2019, dân Đức sở hữu 40.4% tổng công suất năng lượng tái tạo mà nước Đức sản xuất và tiêu thụ, bao gồm cả những hợp tác xã điện gió, những hầm biogas đặt gần những trang trại chăn nuôi, rồi cả những tấm pin mặt trời trên nóc những tòa nhà…
Khác biệt ở đây là, nếu như những nỗ lực chuyển đổi sang nguồn năng lượng tái tạo ở các quốc gia khác đều nhắm tới mục tiêu phát thải ròng bằng 0, sử dụng những công nghệ càng xanh càng tốt, thì cuộc “cách mạng năng lượng”, tiếng Đức là Energiewende đặt ra mục tiêu rất khác, đó là chuyển dịch khỏi việc sử dụng nhiên liệu hóa thạch cũng như năng lượng hạt nhân, sang sử dụng những dạng năng lượng tái tạo làm chủ yếu.
Không có chiến lược nào dài hạn
Bản thân khái niệm Energiewende cũng bắt nguồn từ cuốn sách với tựa đề: “Cách mạng năng lượng: Tăng trưởng và phồn thịnh mà không cần dầu mỏ và Uranium”, xuất bản năm 1980, với tác giả là những chuyên gia trong một think tank được thành lập với tư tưởng phản đối năng lượng hạt nhân.
Rồi những chính phủ Đức kể từ đó cho tới nay, trong vòng 2 thập kỷ rưỡi vừa qua, đều đã đi theo con đường này. Chỉ có một lần mọi chuyện khác biệt, là nội các thứ 2 của bà Angela Merkel từ 2009 đến 2013, đi theo hướng ủng hộ phát triển điện hạt nhân.
Nhưng việc ủng hộ cũng chỉ kéo dài tới năm 2011, khi thảm họa nhà máy điện Fukushima Dai-ichi xảy ra ở Nhật Bản, dẫn tới việc 250 nghìn người dân Đức xuống đường biểu tình phản đối việc vận hành những nhà máy điện hạt nhân ở nước này, rồi đảng Xanh cũng giành chiến thắng trong cuộc bầu cử quốc gia.
Quảng cáo
Kế hoạch dừng vận hành điện hạt nhân đến năm 2022 lại được xúc tiến trở lại.
Một điều mà nước Đức luôn đau đầu tìm cách giải quyết là lưu trữ những viên nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng ở đâu. Điều này đến tận bây giờ Đức vẫn chưa tìm ra được câu trả lời. Không có bất kỳ cộng đồng dân cư nào chấp nhận việc chọn nơi họ sinh sống làm nơi chôn lấp hoặc bảo quản những thanh nhiên liệu đã qua sử dụng cả.
Thay vào đó, những nhà máy điện từng vận hành ở Đức chọn cách bảo quản những thanh nhiên liệu đã qua sử dụng ngay gần những lò phản ứng, đó chỉ là lựa chọn mang tính ngắn hạn.
Người Đức chưa bao giờ ủng hộ điện hạt nhân
Những khảo sát toàn quốc được thực hiện tại Đức mô tả sự phản đối, thậm chí có khi là tâm lý căm ghét năng lượng hạt nhân của người Đức. Ngay cả ở thời điểm giữa năm 2022, cao trào của cuộc khủng hoảng năng lượng diễn ra ở toàn châu Âu, khảo sát cho thấy vẫn có 52% tổng số người được hỏi phản đối việc xây dựng những lò phản ứng hạt nhân mới. Nhưng cũng có 78% cho biết họ ủng hộ việc tiếp tục mở rộng vận hành những nhà máy điện hạt nhân hiện có cho tới hè 2023.
Rồi đến tháng 4/2023, liên minh ba đảng Dân chủ xã hội, đảng Xanh và đảng Tự do Đức sụp đổ, kéo theo đó là những kế hoạch với điện hạt nhân ở nước này.
Bây giờ, 51.6% số người Đức được hỏi cho rằng kế hoạch đổ bể quá sớm. Dưới tình hình chính trị xã hội hiện tại ở Đức, khi đảng Xanh vẫn giữ quan điểm phản đối gay gắt điện hạt nhân, giống như những bộ phận dân cư rất lớn, thì khó có thể trì hoãn việc ngừng hoạt động tất cả những nhà máy điện hạt nhân ở Đức.
Mặc dù hiện tại đã có vài quan điểm đi ngược của công chúng, ví dụ như đảng đối lập chính CDU hồi tháng 1 đã tuyên bố rằng nước Đức “không thể vận hành nếu không có lựa chọn điện hạt nhân hiện giờ”, nhưng về cơ bản, rất ít chính trị gia nước này tin rằng nước Đức sẽ lại có thể phát triển điện hạt nhân như trước kia, đảo ngược tiến trình dừng sử dụng thứ năng lượng này.
Có một người trong ngành năng lượng đã chia sẻ với tác giả bài viết, rằng những cuộc đối thoại để đem điện hạt nhân quay trở lại nước Đức là “điên rồ và mất trí”, vì các nhà đầu tư đã bị hớ quá nhiều lần trong quá khứ, và giờ họ chỉ chịu bỏ tiền đầu tư cho những dự án an toàn hơn về mặt tài chính. Thêm nữa, “để xây dựng những nhà máy điện hạt nhân mới, sẽ tiêu tốn hàng thập kỷ,” và điện bây giờ cũng không phải thứ gây lo ngại chính ở Đức, dựa trên tốc độ phát triển thần tốc của năng lượng tái tạo. Bây giờ ở Đức, thứ quan trọng hơn là nguồn năng lượng để sưởi ấm và giao thông.
![[IMG]](https://photo2.tinhte.vn/data/attachment-files/2024/04/8320234_fig2a-gross-power-production-germany-1990-2023-source.png)
Có một điều may mắn là, những dự đoán cho rằng khi Đức ngừng ứng dụng năng lượng hạt nhân, điện than sẽ quay trở lại và tăng tỷ lệ đóng góp vào lưới điện đã sai hoàn toàn. Tháng 3/2023, một tháng trước khi ba nhà máy điện hạt nhân cuối cùng ở Đức ngừng hoạt động, tỷ lệ điện sản xuất bằng năng lượng tái tạo chiếm 53% tổng công suất lưới điện. Than chiếm 25%, gas chiếm 17%, và hạt nhân chỉ chiếm có 5%.
Một năm sau, điện tái tạo chiếm 60%, than giảm còn 24%, và điện gas chiếm 16%.
Tính tổng cộng, năm ngoái ghi nhận kỷ lục sản xuất điện tái tạo ở Đức, và lượng than dùng để vận hành các nhà máy điện thì thấp nhất trong vòng 60 năm qua, đi kèm với đó là lượng phát thải giảm đáng kể, giá điện cũng giảm.
Xét riêng tới ngành điện ở Đức, họ đã từ bỏ hoàn toàn điện hạt nhân. Nói theo cách của một nhà quan sát trong ngành: “Một khi đã tắt đi, thì coi như chúng nghỉ hưu,” không có cách nào để nước Đức quay trở lại thời kỳ điện hạt nhân. Và có lẽ sẽ không có nhiều người Đức cảm thấy luyến tiếc thứ công nghệ năng lượng này.
Theo ArsTechnica
