Ý tưởng nuôi cấy thứ vi khuẩn biến đổi gen này đến từ một nghiên cứu từ tận năm 2000. Bảy năm về trước, Aaron Silverbook có lần ngồi trên mạng internet mò mẫm những nghiên cứu khoa học cũ, và phát hiện ra một nghiên cứu khiến anh thực sự bất ngờ. Từ tận năm 2000, đã có một nhóm các nhà khoa học tạo ra được một loại vi khuẩn trong khoang miệng được biến đổi gen, với tiềm năng có thể ngăn ngừa sâu răng. Anh kể lại: “Tôi thực sự bối rối khi đọc được nghiên cứu này. Đây rõ ràng là vaccine cho phép con người ngừa sâu răng, tại sao đến giờ chúng ta vẫn chưa có thứ này?”
Vậy là Silverbook cất công đi tìm chủ biên cuộc nghiên cứu từ năm 2000. Đó là Jeffrey Hillman, một nhà nghiên cứu vi sinh vùng miệng từng làm việc ở đại học Florida. Đến năm 2023, Silverbook thành lập Lantern Bioworks, rồi ký thỏa thuận hợp tác với Oragenics, công ty mà Hillman đồng sáng lập, nắm giữ công nghệ tạo ra thứ vi khuẩn biến đổi gen nói trên. Sau đó sản phẩm thương mại được tạo ra, đặt tên là Lumina Probiotic.
Quảng cáo của Lantern Bioworks trên trang web viết như thế này: “Chỉ cần đánh răng đúng một lần với sản phẩm chứa vi khuẩn biến đổi gen này có thể chống lại sâu răng vĩnh viễn.” Nhưng đến khi Lumina Probiotic bắt đầu mở đặt hàng, những câu từ quảng cáo này lại bị xóa bỏ. Lý do là, Silverbook, một người không có bằng cấp và kinh nghiệm ở cả hai ngành nha khoa lẫn vi sinh, cho biết luật sư của anh đã khuyến cáo gỡ bỏ những thông tin quảng cáo như vậy trên trang web. Thay vào đó, Lumina Probiotic được quảng cáo là một sản phẩm mỹ phẩm, nghĩa là không được quảng bá giá trị y khoa. Mỹ phẩm không cần trải qua quá trình thử nghiệm lâm sàng kỹ lưỡng như dược phẩm.
Vậy là Silverbook cất công đi tìm chủ biên cuộc nghiên cứu từ năm 2000. Đó là Jeffrey Hillman, một nhà nghiên cứu vi sinh vùng miệng từng làm việc ở đại học Florida. Đến năm 2023, Silverbook thành lập Lantern Bioworks, rồi ký thỏa thuận hợp tác với Oragenics, công ty mà Hillman đồng sáng lập, nắm giữ công nghệ tạo ra thứ vi khuẩn biến đổi gen nói trên. Sau đó sản phẩm thương mại được tạo ra, đặt tên là Lumina Probiotic.
Quảng cáo của Lantern Bioworks trên trang web viết như thế này: “Chỉ cần đánh răng đúng một lần với sản phẩm chứa vi khuẩn biến đổi gen này có thể chống lại sâu răng vĩnh viễn.” Nhưng đến khi Lumina Probiotic bắt đầu mở đặt hàng, những câu từ quảng cáo này lại bị xóa bỏ. Lý do là, Silverbook, một người không có bằng cấp và kinh nghiệm ở cả hai ngành nha khoa lẫn vi sinh, cho biết luật sư của anh đã khuyến cáo gỡ bỏ những thông tin quảng cáo như vậy trên trang web. Thay vào đó, Lumina Probiotic được quảng cáo là một sản phẩm mỹ phẩm, nghĩa là không được quảng bá giá trị y khoa. Mỹ phẩm không cần trải qua quá trình thử nghiệm lâm sàng kỹ lưỡng như dược phẩm.
Hiện giờ đã có vài người được tiếp cận với sản phẩm chống sâu răng này. Silverbook cho biết anh đã tự dùng sản phẩm lên chính hàm răng của mình vào tháng 10/2023. Lantern Bioworks đã cung cấp sản phẩm cho khoảng 60 người, bao gồm những người tham gia hội thảo công nghệ sinh học Vitalia tổ chức hồi đầu năm nay. Ở hội thảo này, Lumina báo giá 20 nghìn USD. Nhưng giá đặt trước sản phẩm giảm chỉ còn có… 250 USD.
Vi khuẩn biến đổi gen
Đương nhiên những chuyên gia đều có những nghi ngờ và lo ngại về cả tính an toàn lẫn đạo đức của sản phẩm biến đổi gen này. Bất chấp những công nghệ được Oragenics phát triển, thứ vi khuẩn biến đổi gen này chưa hề được đưa vào thử nghiệm lâm sàng. Giáo sư Jennifer Kuzma, giám đốc trung tâm biến đổi gen và xã hội của đại học Bắc Carolina, Mỹ cho rằng: “Nếu không có thử nghiệm lâm sàng trên người, bạn sẽ không thể biết rõ ràng nó an toàn và hữu hiệu hay không.”
Hoàn toàn có khả năng, thứ vi khuẩn biến đổi gen này có thể tạo ra tác dụng ngược hoàn toàn, khi môi trường vi sinh bên trong khoang miệng bị thay đổi, khiến tình trạng sâu răng vừa dễ xảy ra hơn, vừa nghiêm trọng hơn.
Thêm nữa, cũng vì không có thử nghiệm lâm sàng, nên cũng không thể rõ rằng thứ vi khuẩn biến đổi gen này liệu có truyền từ người này sang người khác hay không, chẳng hạn qua việc sử dụng chung dụng cụ ăn uống hay qua những nụ hôn. Lantern Bioworks quảng cáo Lumina Probiotics là một món mỹ phẩm, nhưng chính xác gọi đây là thực phẩm chức năng, dược phẩm hay mỹ phẩm thì cũng chưa rõ ràng theo quy định của Mỹ.
Bên trong miệng của mỗi chung ta bao gồm hàng trăm loại vi khuẩn khác nhau, vận hành theo những cách riêng biệt để tạo ra cả một hệ vi sinh. Hệ vi sinh này cân bằng thì răng và lợi sẽ chắc khỏe. Sâu răng xảy ra khi tồn tại những vi khuẩn tạo ra acid. Nhiều loại vi khuẩn có thể tạo ra acid, nhưng đáng kể và tạo ra tác động tiêu cực nhất là Streptococcus mutans, vừa có thể tạo ra acid lẫn mảng bám. Những mảng bám làm acid kẹt trên bề mặt răng, ăn mòn men răng, tạo ra sâu răng.
Thập niên 1980, Jeffrey Hillman phát hiện ra có một phiên bản Streptococcus mutans có khả năng tạo ra chất kháng sinh mutacin 1140. Vì mutacin thường tiêu diệt những dạng vi khuẩn khác, ông nhận ra chủng Streptococcus mutans dị biệt này có thể dùng để tiêu diệt những chủng vi khuẩn có khả năng gây sâu răng. Hiện tại vẫn chưa có nghiên cứu lâm sàng về tỷ lệ người sở hữu chủng Streptococcus mutans có khả năng tạo ra mutacin 1140 trong miệng. Theo nghiên cứu của Hillman, tỷ lệ là 1 trong 115 mẫu thử.
Quảng cáo
Để đảm bảo chủng vi khuẩn này không tự tạo ra acid và mảng bám để gây sâu rằng, Hillman đã biến đổi gen của nó để tiêu hóa đường theo cách sản sinh ra cồn chứ không phải lactic acid gây hại men răng. Cùng lúc, để ngăn chủng này nhận thông tin mã gen từ những chủng vi khuẩn khác, ông cũng biến đổi gen để chủng vi khuẩn này ngừng làm điều đó.
Năm 2000, Hillman công bố kết quả nghiên cứu và chủng vi khuẩn có khả năng chống sâu răng, đặt tên là BCS3-L1. Cùng thời điểm ấy, công ty mà ông đồng sáng lập, Oragenics cũng muốn xin giấy phép của FDA để tiến hành thử nghiệm lâm sàng trên người. Nhưng vì những lo ngại về việc vi khuẩn này có thể truyền từ người này sang người khác, và những hậu quả không ngờ tới, hoặc có thể tự biến đổi trở thành thứ vi khuẩn gây sâu răng, năm 2004, FDA cho dừng thử nghiệm lâm sàng.
Hillman đương nhiên vẫn tiếp tục nghiên cứu của ông. Năm 2009, ông đưa ra một nghiên cứu mới, cho thấy hệ vi sinh đường miệng của chuột bạch thí nghiệm có thay đổi tích cực khi đưa BCS3-L1 vào, để chúng tạo ra kháng sinh tiêu diệt những chủng Streptococcus có khả năng gây sâu răng khác. Nhưng kể từ đó, không có bất kỳ nghiên cứu thêm nào nữa. Hillman và Oragenics từ bỏ nghiên cứu, và đến năm 2012, Hillman nghỉ hưu.
Thương mại hóa dù chưa thử nghiệm lâm sàng
Silverbook tìm cách thương mại hóa và tiếp tục những nghiên cứu của Hillman đã bỏ dở. Phiên bản Streptococcus biến đổi gen chính là nền tảng của sản phẩm thương mại Lumina Probiotics. Sau khi cân nhắc việc bán Lumina ra thị trường dưới dạng nào, mỹ phẩm, tức là sản phẩm giúp làm trắng răng, hay là men vi sinh, thứ được FDA kiểm soát chặt chẽ dưới dạng thực phẩm chức năng, Silverbook chọn hướng đầu tiên. Ở Mỹ, chỉ có thuốc và thiết bị y tế mới phải trải qua quá trình thí nghiệm lâm sàng để FDA xác định mức độ an toàn và hiệu quả của chúng.
Lumina hoàn toàn không phải sản phẩm vi sinh biến đổi gen đầu tiên ra mắt thị trường. ZBiotics hồi năm 2019 đã tạo ra một sản phẩm lợi khuẩn đường ruột biến đổi gen để chống tình trạng hangover sau khi uống đồ uống có cồn. Lọ nước nho nhỏ của ZBiotics tạo ra chứa một phiên bản biến đổi gen của khuẩn Bacillus subtilis, vốn là một khuẩn đường ruột phổ biến trong những thức uống vi sinh khác, nhưng phiên bản này có thêm gen để giúp nó tiêu hóa acetaldehyde, thứ gây ra những cơn đau đầu sau khi uống rượu bia. Món này cũng không được thử nghiệm lâm sàng.
Quảng cáo
Lumina khác ở chỗ, thứ vi khuẩn được biến đổi gen để tạo ra kháng sinh chống sâu răng lại chính là thứ vi khuẩn có thể tạo ra acid và mảng bám gây sâu răng. Theo giáo sư ngành y sinh biến đổi gen ở đjai học Michigan, hầu hết những sản phẩm vi sinh khác được coi là an toàn, hầu hết đều có trong thực phẩm, chứ không phải thứ được coi là mầm bệnh như trong Lumina.
Khi được hỏi về những lo ngại trong quá trình buôn bán một sản phẩm chứa vi khuẩn biến đổi gen có khả năng gây hại cho con người, Silverbook cho rằng: “Tôi nghĩ đây không phải thứ mầm bệnh lơ lửng trong không khí, khiến mọi thứ trở nên tồi tệ hơn.”
Mục tiêu ban đầu của nhà nghiên cứu Hillman là “tạo ra một sản phẩm rẻ tiền cho phép ngăn ngừa chứng bệnh khiến con người cực kỳ đau đớn, nhưng vẫn phải an toàn và hiệu quả.” Ông thừa nhận rằng thực sự đã có kế hoạch thử nghiệm lâm sàng kỹ lưỡng hơn và có những nghiên cứu kỹ hơn.
Theo Silverbook, Lumina là một cách để tiết kiệm thời gian, tiền bạc và sức khỏe của con người. Tính riêng ở Mỹ, chi phí nha khoa tạo ra một thị trường trị giá 136 tỷ USD, theo trung tâm kiểm soát và phòng ngừa bệnh dịch của nước này. Những bệnh lý răng miệng không được chữa trị có thể trở nên cực kỳ nguy hiểm.
Về mặt sản phẩm, Silverbook cho rằng chiến lược tiếp thị không hề đề cập tới bất kỳ lợi ích và tác dụng y khoa nào. Giáo sư Kuzma cho rằng: “Rất nhiều điều khoản trong quy tắc quản lý dược phẩm hiện tại dựa trên những tuyên bố của nhà sản xuất sản phẩm. Nếu bạn thực sự cẩn trọng, không khẳng định sản phẩm có thể chữa bệnh, thì bạn sẽ không cần thực hiện thử nghiệm lâm sàng xác định an toàn và hiệu quả của sản phẩm.”
Thực tế thì thử nghiệm dược lâm sàng ở Mỹ cũng rất khó, theo lời giáo sư Jeff Banas ở trường nha khoa thuộc đại học bang Iowa, vì FDA quản lý rất nghiêm ngặt, mọi giải đoạn thử nghiệm lâm sàng đều đắt đỏ, khó khăn và tốn thời gian.
Silverman cho rằng: “Nếu đem sản phẩm thử nghiệm lâm sàng, thì tôi phải có nửa tỷ USD và 10 năm, sau đó sản phẩm mới ra mắt thị trường được.”
Những tình nguyện viên
Scott Aaronson, một nhà khoa học máy tính lý thuyết, giáo sư đại học Texas đã trở thành một trong những người tình nguyên sử dụng thử Lumina sau khi đọc thông tin về nó trên một trang blog thông tin. Ông có được sản phẩm mẫu khi tới công tác ở Berkeley, California. Vị giáo sư này mất lòng tin vào FDA khi đại dịch COVID-19 bùng phát, ví dụ như khi cơ quan quản lý thuốc và dược phẩm của chính phủ Mỹ chậm trễ trong việc triển khai kit xét nghiệm cho người dân. Khi ông nghe tin Lumina có thể giúp chống sâu răng, ông “hoàn toàn sẵn sàng tin vào việc một sản phẩm như vậy tồn tại, FDA sẽ không chấp thuận bán sản phẩm ra thị trường.” Chia sẻ với phóng viên khi được hỏi, Aaronson nói rằng sử dụng sản phẩm này vừa nhanh vừa dễ, và nguy cơ tiềm năng thì dễ khắc phục.
Giáo sư Paul Jensen đưa ra cảnh báo, rằng rất cần những nghiên cứu thêm để chứng tỏ rằng những vi sinh biến đổi gen có thể cải thiện chất lượng sức khỏe răng miệng, không có những tác dụng phụ không mong muốn. Ông cho biết, vi sinh trong Lumina có thể loại bỏ mọi chủng Streptococcus có lợi ích với sức khỏe răng miệng. Và cũng có rất nhiều vi sinh khác có ích cho sức khỏe của lợi. Ông cho rằng, mọi người sẽ không muốn thay đổi hoàn toàn hệ vi sinh trong miệng, vì hậu quả có khi rất lớn.
Thêm nữa, trung bình con người hàng ngày nuốt vào bụng chừng 1 lít nước bọt. Chủng vi khuẩn biến đổi gen có thể đi vào đường ruột, ảnh hưởng tới cả hệ vi sinh đường ruột, hậu quả tiêu cực cũng có thể xảy ra. Và ngay cả việc vi khuẩn biến đổi gen tiêu hóa đường thành cồn cũng là thứ cần nghiên cứu tác động.
Theo Silverbook, hiện tại anh đang theo dõi khoảng 50 tình nguyện viên sử dụng Lumina, và chưa thấy ai báo cáo tác dụng phụ có hại.
Ở thị trường Mỹ hiện tại cũng có vài sản phẩm vi sinh được quảng cáo là giúp răng miệng khỏe hơn. Nhưng không có sản phẩm nào sử dụng vi khuẩn biến đổi gen cả. Một trong số đó là ProBiora, một món kẹo đã được thử nghiệm lâm sàng và chứng minh có giảm nhẹ tỷ lệ sâu răng ở trẻ em. Đáng nói là, vi sinh bên trong ProBiora cũng lại là thành quả nghiên cứu của ông Hillman ở Oragenics.
Vi sinh Lumina mới thì nên được coi là một dạng điều trị thay đổi hệ vi sinh miệng, vì vi khuẩn mới, được cho là tốt hơn, sẽ thay thế cho vi khuẩn gây hại. Theo Hillman, "thay đổi hệ sinh thái là điều diễn ra thường xuyên trong tự nhiên, nếu đủ thời gian. Những mầm bệnh luôn luôn có mục tiêu là sinh sôi chứ không phải làm hại cho vật chủ. Gây hại vật chủ mà nó ký sinh đi ngược lại hoàn toàn mục tiêu và lợi ích của chính nó."
Ý tưởng thay đổi hệ vi sinh bên trong cơ thể người không mới, nhưng hiếm có ai làm ra được phương pháp thành công. Một số nhà khoa học khác thì cho rằng, chưa bàn lợi hại, thay đổi hệ vi sinh vùng miệng là thứ cực kỳ khó, vì một khi hệ vi sinh này được thiết lập ở độ tuổi trưởng thành, rất khó thay đổi nó.
Chính bản thân Hillman cũng thừa nhận điều đó, và ông cùng các đồng sự nghiên cứu khoa học vài chục năm về trước chỉ gặp may mắn khi vô tình phát hiện ra chủng vi khuẩn tạo ra kháng sinh mutacin 1140. Ông đã tự bỏ mẫu vật vi khuẩn biến đổi gen này vào miệng, tự làm tình nguyện viên thử nghiệm lên chính bản thân mình nhiều năm về trước, và trước khi nghỉ hưu năm 2012, kiểm tra lại thì vẫn còn những vi khuẩn ấy trong miệng.
Theo ArsTechnica
